Yazım kuralları, bir dili kullanırken yazıda ve söyleyişte kişiden kişiye farklı anlamlar oluşmaması için belirlenen ve herkes tarafından benimsenen kurallardır.
Dilimizi güzel kullanmak, söylemek istediklerimizi iyi anlatabilmek için yazım (imlâ) kurallarını bilmemiz gerekmektedir. Bu, bize sadece sınavlarda değil, günlük hayatta da kolaylık sağlayacaktır. Çünkü ömrümüz yazılarla iç içe geçmektedir.
Yazım kurallarını beş ana başlık altında inceleyeceğiz.
1. Büyük Harflerin Kullanıldığı Yerler
> Cümleler büyük harfle başlar.
» Kapıyı altmış yaşlarında bir teyze açtı.
> Cümle içinde başkasından aktarılan ve tırnak içine alınan cümleler büyük harfle başlar.
» Sabri Bey: “Sabah erkenden yola çıkalım.” dedi.
> İki noktadan sonra gelen cümleler büyük harfle başlar. Ancak iki noktadan sonra cümle niteliğinde olmayan örnekler sıralandığında bu örnekler büyük harfle başlamaz.
Bu örnekte iki noktadan sonra gelen kısım, bir cümle olduğu için büyük harfle başlamıştır.
» Rafta ne yok ki: konserveler, şekerler, kutular…
Bu örnekte ise iki noktadan sonra gelen kısım, cümle niteliği taşımadığı için küçük harfle başlamıştır.
> Dizeler genellikle büyük harfle başlar.
Bir hilâl uğruna, ya Râb, ne güneşler batıyor!
> Özel adlar büyük harfle başlar.
> Kişi adları ve soyadları büyük harfle başlar.
» Bu şiir Mehmet Akif Ersoy‘a aittir.
> Takma adlar da büyük harfle başlar.
> Kişi adlarından önce ve sonra gelen saygı sözleri, ünvanlar, lakaplar, meslek ve rütbe adları büyük harfle başlar.
» Dün gece Yüzbaşı Hakan, bölüğüne tatbikat yaptırdı.
> Hayvanlara verilen özel adlar büyük harfle başlar.
» Yabancı birinin kendisine yaklaştığını gören Çakır havlamaya başladı.
> Akrabalık bildiren sözcükler büyük harfle başlamaz.
» Osman dayım bugün bize gelecekmiş.
NOT Akrabalık bildiren sözcükler başa geldiğinde veya lakap yerine kullanıldığında büyük harfle başlar.
» Bugün Susuz Dede‘yi ziyarete gittik.
> Hitap kelimeleri büyük harfle başlar.
> Saygı bildiren sözlerden sonra gelen ve makam, mevki, ünvan bildiren kelimeler büyük harfle başlar.
> Cümle içinde özel adın yerine kullanılan makam veya ünvan sözleri büyük harfle başlar.
> Millet, boy, oymak adları büyük harfle başlar.
» Beni Türk hekimlerine emanet ediniz. (M.Kemal Atatürk)
> Dil ve Lehçe adları büyük harfle başlar.
» Her cumartesi İngilizce kursuna gidiyorum.
> Yer, millet ve kişi adlarıyla kurulan birleşik kelimelerde sadece özel adlar büyük harfle başlar.
> Devlet adları büyük harfle başlar.
» Bu yıl ülkemize en çok turist Almanya‘dan gelmiş.
> Din ve mezhep adları ile bunların mensuplarını bildiren sözcükler büyük harfle başlar.
» Ünlü bir manken, evlendikten sonra din değiştirerek Hristiyan oldu.
> Din ve mitoloji ile ilgili özel adlar büyük harfle başlar.
» İslam’a göre peygamberlere vahiy getirmek, Allah‘ın emir ve yasaklarını bildirmekle vazîfeli melek Cebrail‘dir.
NOT “Tanrı, Allah, İlah” sözleri özel ad olarak kullanılmadıklarında küçük harfle başlar.
> Gezegen ve yıldız adları büyük harfle başlar.
» Güneş’in Dünya’ya uzaklığı 152.600.000 km’dir.
NOT Dünya, güneş, ay sözcükleri gezegen anlamı dışında kullanıldığında küçük harfle başlar.
> Yer adları (kıta, bölge, il, ilçe, köy, semt vb.) büyük harfle başlar.
» Avrupa kıtası bir yarımada şeklindedir.
NOT Yer-yön bildiren (doğu ,batı,güney,kuzey,orta…) sözcükler, tek başına ya da özel isimden sonra kullanıldıklarında küçük harfle,özel isimden önce kullanıldıklarında büyük harfle başlar.
» Anadolu’nun doğusuna yılın ilk karı düştü.
NOT Mahalle, meydan, bulvar, cadde, sokak adlarında geçen “mahalle, meydan, bulvar, cadde, sokak” kelimeleri büyük harfle başlar.
NOT Özel ada dâhil olmayıp tamlama kuran şehir, il, ilçe, belde, köy vb. sözler küçük harfle başlar.
> Yer adlarında ilk addan sonra gelen deniz, nehir, göl, dağ, boğaz vb. tür bildiren ikinci adlar büyük harfle başlar.
> “Saray, köşk, han, kale, köprü, kule, anıt vb.” yapı adlarının bütün kelimeleri büyük harfle başlar.
» Galata Köprüsü bir hafta boyunca trafiğe kapatılmış.
> Yer bildiren özel isimlerde kısaltmalı söyleyiş söz konusu olduğunda, yer adının ilk harfi büyük yazılır.
» Boğaz’ı seyretmenin keyfi bir başkadır.
> Kurum, kuruluş ve kurul adlarının her sözcüğü büyük harfle başlar.
» Yapılan ihaleyi Yeşil İnşaat kazandı.
> Kanun, tüzük, yönetmelik, yönerge, genelge adlarının her kelimesi büyük harfle başlar.
> Kitap, dergi, gazete ve sanat eserlerinin (tablo, heykel, beste vb.) her sözcüğü büyük harfle başlar.
» Törende Onuncu Yıl Marşı da okundu.
UYARI Özel ada dâhil olmayan “gazete, dergi, tablo vb.” sözcükler büyük harfle başlamaz.
NOT Kitap, makale, tiyatro eseri, kurum adı vb. özel adlarda yer alan kelimelerin ilk harfleri büyük yazıldığında “ve, ile, ya, veya, yahut, ki, da, de” sözleriyle “mı, mi, mu, mü” soru eki küçük harfle yazılır. Özel adın tamamı büyük yazıldığındaysa bu sözler ve ekler büyük harfle yazılır.
» TALİM VE TERBİYE KURULU BAŞKANLIĞI, SAVAŞ VE BARIŞ…
> Tarihî olay, çağ ve dönem adları büyük harfle başlar.
> Ulusal, resmî ve dinî bayramlarla anma ve kutlama günlerinin adları büyük harfle başlar.
> Kurultay, bilgi şöleni, çalıştay, açık oturum vb. toplantıların adlarında her kelimenin ilk harfi büyük yazılır.
> Özel adlardan türetilen bütün kelimeler büyük harfle başlar.
» Gezi boyunca Erzurumlu bir arkadaşımız bize eşlik etti.
UYARI Özel ad kendi anlamı dışında yeni bir anlam kazanmışsa büyük harfle başlamaz.
UYARI Para birimleri büyük harfle başlamaz.
UYARI Özel adlar yerine kullanılan “o” zamiri cümle içinde büyük harfle yazılmaz.
> Belirli bir tarih bildiren ay ve gün adları büyük harfle başlar.
» YKS 13 Haziran’da yapılacakmış.
UYARI Belirli bir tarihi belirtmeyen ay ve gün adları büyük harfle başlamaz.
> Tabela, levha ve levha niteliğindeki yazılarda geçen kelimeler büyük harfle başlar.
> Kitap, bildiri, makale vb.nde ana başlıktaki kelimelerin tamamı, alt başlıktaki kelimelerin ise yalnızca ilk harfleri büyük olarak yazılır.
UYARI Kitap, dergi vb.nde bulunan resim, çizelge, tablo vb.nin altında yer alan açıklayıcı yazılar büyük harfle başlar. Açıklayıcı yazı, cümle niteliğinde değilse sonuna nokta konmaz.
2. Sayıların Yazımı
> Sayılar metin içerisinde yazıyla yazılır.
» Bu gelenek bin yıldır sürüyor.
> Saat, para tutarı, ölçü, istatistik verilere ilişkin sayılarda rakam kullanılır.
» Manavdan 5 kg soğan aldık.
NOT Saat ve dakikalar metin içinde yazıyla da yazılabilir.
> Birden fazla sözcükten oluşan sayılar ayrı yazılır.
» Bir yıl üç yüz altmış beş gündür.
> Para ile ilgili işlemler ve senet, çek vb. ticarî belgelerde geçen sayılar bitişik yazılır. Buradaki amaç belgenin üzerinde sonradan değişiklik veya ekleme yapılamasını önlemektir.
> Dört veya daha çok basamaklı sayılar sondan sayılmak üzere üçlü gruplara ayrılarak yazılır ve aralarına nokta konur.
» Türkiye’nin nüfusu 2012 yılı sonunda 75.627.384 kişiye ulaştı.
> Dört veya daha çok basamaklı sayıların kolay okunabilmesi amacıyla içinde geçen “bin, milyon, milyar ve trilyon” sözleri harfle yazılabilir.
» Türkiye’nin nüfusu 2012 yılı sonunda 75 milyon 627 bin 384 kişiye ulaştı.
> Sayılarda kesirler virgülle ayrılır.
> Sıra sayıları yazıyla ve rakamla gösterilebilir. Rakamla gösterilmesi durumunda ya rakamdan sonra bir nokta konur ya da rakamdan sonra kesme işareti konularak derece gösteren ek yazılır.
NOT Sıra sayıları ekle gösterildiklerinde rakamdan sonra sadece kesme işareti ve ek yazılır, ayrıca nokta konmaz.
NOT Üleştirme sayıları rakamla değil yazıyla belirtilir.
NOT Romen rakamları tarihî olaylarda, yüzyıllarda, hükümdar adlarında, tarihlerde ayların yazılışında, kitap ve dergi ciltlerinde, kitapların asıl bölümlerinden önceki sayfaların numaralandırılmasında, maddelerin sıralandırılmasında kullanılır.
3. Birleşik Kelimelerin Yazımı
3.1. Bitişik Yazılan Birleşik Kelimeler
> Ses düşmesine uğrayan bileşik sözcükler bitişik yazılır.
> “Et-“ ve “ol-“ yardımcı eylemleriyle birleşirken ses düşmesine veya ses türemesine uğrayan bileşik sözcükler bitişik yazılır.
» Bütün gün kendinden bahsetti.
> Sözcüklerden her ikisi veya ikincisi, birleşme sırasında benzetme yoluyla anlam değişmesine uğradığında bu tür birleşik sözcükler bitişik yazılır.
» Üzerine narçiçeği bir gömlek giymişti.
> “-a, -e, -ı, -i, -u, -ü” zarf-fiil ekleriyle “bilmek, vermek, kalmak, durmak, gelmek, görmek, yazmak” eylemleriyle yapılan fiiller bitişik yazılır.
» Senin için bütün zorluklara katlanabilirim.
> İkinci kelimesi “-an / -en, -r / -ar / -er / -ır / -ir, -maz / -mez, -mış / -miş” sıfat-fiil eklerini alarak kalıplaşan birleşik sözcükler bitişik yazılır.
» Boğazın kıyısına yapılan gökdelenler, Boğaz’ın silüetini bozuyor.
> Bir veya iki öğesi çekimli fiil olan birleşik kelimeler bitişik yazılır.
» Hasat mevsimi gelince biçerdöverler çalışmaya başlar.
> Bir veya iki öğesi emir kipiyle kurulan kalıplaşmış birleşik kelimeler bitişik yazılır.
» İri yarı adamı bir hamleyle alaşağı etti.
> İki veya daha çok sözcükten oluşmuş Türkçe yer adları bitişik yazılır.
> Şehir, kent, köy, mahalle, dağ, tepe, deniz, göl, ırmak, su vb. sözcüklerle kurulmuş sıfat tamlaması ve belirtisiz ad tamlaması kalıbındaki yer adları bitişik yazılır.
> Kişi adları ve ünvanlarından oluşmuş mahalle, meydan, köy vb. yer ve kuruluş adlarında ise gelenekleşmiş olarak bitişik yazılır.
> Ara yönleri belirten sözcükler bitişik yazılır.
> Somut olarak yer bildirmeyen “alt, üst, üzeri” sözlerinin sona getirilmesiyle oluşan birleşik sözcükler bitişik yazılır.
» Hırsız, akşamüstü suçüstü yakalanarak gözaltına alındı.
> Dilimizde her iki öğesi de asıl anlamını koruduğu hâlde yaygın bir biçimde gelenekleşmiş olarak bitişik yazılan sözcükler de vardır.
» Bir topluluğun yöneticisi anlamındaki “başı” sözüyle oluşturulan belirtisiz isim tamlamaları: aşçıbaşı, binbaşı
» “oğlu, kızı” sözleri: eloğlu, çapanoğlu, elkızı
» Ağa, bey, efendi, hanım, nine vb. sözlerle kurulan birleşik kelimeler: ağabey, hanımefendi
» “Biraz, birkaç, birkaçı, birtakım, birçok, birçoğu, hiçbir, hiçbiri, herhangi” belirsizlik sıfatları ve zamirleri de gelenekleşmiş olarak bitişik yazılır.
> Ev sözcüğüyle kurulan bileşik sözcükler bitişik yazılır.
> Hane, name, zade kelimeleriyle oluşturulan birleşik kelimeler bitişik yazılır.
NOT “Eczahane, hastahane, pastahane, postahane” sözleri kullanımdaki yaygınlık dolayısıyla “eczane, hastane, pastane, postane” biçiminde yazılmaktadır.
3.2. Ayrı Yazılan Birleşik Kelimeler
> “Etmek, edilmek, eylemek, olmak, olunmak” yardımcı fiilleriyle kurulan birleşik fiiller, ilk kelimesinde herhangi bir ses düşmesi veya türemesine uğramazsa ayrı yazılır.
> Birleşme sırasında kelimelerinden hiçbiri veya ikinci kelimesi anlam değişikliğine uğramayan birleşik kelimeler ayrı yazılır.
» Bitki türlerinden birinin adıyla kurulanlar: çörek otu, lavanta çiçeği, kuş üzümü, yer elması, mantar ağacı
» Nesne, eşya ve alet adlarından biriyle kurulan birleşik kelimeler: lüle taşı, Oltu taşı, duvar saati, el sabunu, İngiliz anahtarı, toplu iğne, alt geçit
» Durum, olgu ve olay bildiren sözlerden biriyle kurulan birleşik kelimeler: açık öğretim, Ay tutulması, iş birliği
» Yiyecek, içecek adlarından biriyle kurulan birleşik kelimeler: tulum peyniri, İzmir köftesi, çiğ köfte, kuru yemiş
» Zamanla ilgili birleşik kelimeler: bağ bozumu, gece yarısı, gün ortası, hafta başı, hafta sonu
» Bilim ve bilgi sözleriyle kurulan birleşik kelimeler: dil bilgisi, gök bilimi
> “-r / -ar / -er, -maz / -mez ve -an / -en” sıfat-fiil ekleriyle kurulan sıfat tamlaması yapısındaki birleşik kelimeler ayrı yazılır.
> “Renk” sözü veya renklerden birinin adıyla kurulmuş isim tamlaması yapısındaki renk adları ayrı yazılır.
» Ağır, ağır çıkacaksın bu merdivenlerden,
Eteklerinde güneş rengi bir yığın yaprak,
Ve bir zaman bakacaksın semâya ağlayarak… (Ahmet Haşim)
> Rengin tonunu belirtmek üzere renkten önce kullanılan sıfatlar ayrı yazılır.
> Yer adlarında kullanılan “batı, doğu, güney, kuzey, güneybatı, güneydoğu, kuzeybatı, kuzeydoğu, aşağı, yukarı, orta, iç, yakın, uzak” kelimeleri ayrı yazılır.
» Türklerin ana yurdu Orta Asya‘dır.
> Kişi adlarından oluşmuş “mahalle, bulvar, cadde, sokak, ilçe, köy vb.” yer ve kuruluş adlarında, sondaki ünvanlar hariç şahıs adları ayrı yazılır.
> “Dış, iç, sıra” sözleriyle oluşturulan birleşik kelime ve terimler ayrı yazılır.
> “Alt, üst, ana, ön, art, arka, yan, karşı, iç, dış, orta, büyük, küçük, sağ, sol, peşin, bir, iki, tek, çok, çift” sözlerinin başa getirilmesiyle oluşturulan birleşik kelime ve terimler ayrı yazılır.
> İyi dilek, karşılama ve uğurlama sözleri ayrı yazılır.
NOT “Günaydın, başsağlığı” sözleri istisnadır.
4. Kısaltmaların Yazımı
> Özel isimlerin kısaltması büyük harfle başlar ve sonuna nokta konur.
NOT Noktalı kısaltmalara ek getirilecekse kelimenin okunuşu esas alınır. Ek, noktanın yanına yazılır.
> Birkaç sözcükten oluşan kurum, kuruluş adları, her sözcüğünün ilk harfi alınarak kısaltılır ve her harf büyük yazılır. Ayrıca bu kısaltmalar arasına nokta konmaz.
T.R.T., P.T.T., D.S.İ., T.E.K. (yanlış)
> Birkaç sözcükten oluşan kurum ve kuruluş adlarının kısaltmaları, kullanılan harflere göre okunur. Kısaltmaya ek getirildiğinde ek, kısaltmanın okunuşuna göre, kesme işareti ile ayrılarak yazılır.
“TDK’da çalışıyorum.” ifadesi yanlıştır.
“TDK’de çalışıyorum.” ifadesi doğrudur.
> Bazı kısaltmalar küçük harfle yazılır ve kendilerinden sonra nokta konmaz.
NOT Küçük harflerle yapılan kısaltmalara getirilen eklerde sözcüğün okunuşu; büyük harflerle yapılan kısaltmalara getirilen eklerde kısaltmanın son harfinin okunuşu esas alınır.
THY’dan (yanlış) THY’den (doğru)
kg’den (yanlış) kg’dan (doğru)
5. Bazı Kelime ve Eklerin Yazımı
5.1. “de / da” Bağlacının Yazımı
> Bağlaç olan “da, de” ayrı yazılır. Kendisinden önceki sözcüğün son ünlüsüne bağlı olarak ünlü uyumlarına uyar. Cümleden çıkarıldığında cümlenin anlamında bozulma olmaz.
» Kardeşi de gelecekmiş.
> “Ya” sözüyle birlikte kullanılan da mutlaka ayrı yazılır.
UYARI Ayrı yazılan “da, de” hiçbir zaman “ta, te” biçiminde yazılmaz. “Da, de” bağlacını kendisinden önceki sözcükten kesme ile ayırmak da yanlıştır.
» Orhan’da geldi. (yanlış) – Orhan da geldi. (doğru)
NOT “Da, de” bağlacının bulunma durum eki olan “-da, -de, -ta, -te” ile hiçbir ilgisi yoktur. Bulunma durum eki getirildiği sözcüğe bitişik yazılır. Cümleden çıkarıldığında cümlenin anlamında bozulma olur.
» Timsahlar, karada ve suda yaşar.
Seni hastalığım da sağlığımda da yanımda görmeliyim.
Güneşin doğduğunuda battığınıda senle izlemeliyim.
Yanabilir saltanatlar, olsun yeniden yaparız,
Biz de bu sevda sürdükçe ölsekte yan yanayız.
Yukarıda Mustafa Ceceli’nin seslendirdiği “Hastalıkta Sağlıkta” isimli parçadan bir dörtlük verilmiştir. Bu dörtlükte kaç tane yazım yanlışı vardır?
A) 2 B) 3 C) 4 D) 5
5.2. “ki” Bağlacının Yazımı
> Bağlaç olan “ki” ayrı yazılır. Cümleden çıkarıldığında cümlede bozulma olmaz.
» Erken çıkalım ki yemeğe yetişelim.
NOT “Ki” bağlacı birkaç örnekte kalıplaşmış olduğu için bitişik yazılır. Bunları SOMBaHÇeMİ olarak kodlayabiliriz:
Sanki – İllaki – Mademki – Belki – Oysaki – Halbuki – Çünkü –a– Meğerki –
5.3. “mi” Soru Ekinin Yazımı
> Soru eki olan “mi” ayrı yazılır ve kendisinden önceki sözcüğün son ünlüsüne bağlı olarak ünlü uyumlarına uyar.
» Arkadaşlığımız bitti mi?
NOT Soru ekinden sonra gelen ekler, bu ekle bitişik olarak yazılır.
» Bana yardım eder misin?
NOT Bu ek sorudan başka görevlerde kullanıldığında da ayrı yazılır.
» Gece oldu mu eve girerim.
5.4. “ne… ne…” Bağlacının Yazımı
> Bu bağlacın kullanıldığı cümlelerin yüklemi olumlu olmalıdır.
» Ne Almanya’da ne Fransa’da aradığı ilacı bulabildi. (doğru)
5.5. Pekiştirmelerin Yazımı
> İlk hecenin sonuna “m, p, r, s” (“PıRaSaM” şeklinde kodlayabiliriz) seslerinden birinin getirilmesiyle yapılan pekiştirmeler daima bitişik yazılır.
> Kimi kuralsız pekiştirmeler de bitişik yazılır.
> Sözcüğün ilk hecesinden özel olarak oluşturulan ikileme biçimindeki pekiştirmeler ayrı yazılır.
5.6. İkilemelerin Yazımı
> İkilemeler ayrı yazılır.
» Onunla baş başa görüşmelisiniz.
UYARI İkilemeyi oluşturan sözcüklerin arasına herhangi bir noktalama işareti konulmaz.
» Olanları bana tek, tek anlatmalısın. (yanlış)
> Sözcüğün ilk sesi yerine “m” sesi getirilerek yapılan ikilemeler daima ayrı yazılır.
» Bizde akıl makıl kalmadı.
6. Yazımı Karıştırılan Bazı Sözcükler
| YANLIŞ | DOĞRU | YANLIŞ | DOĞRU | |
|---|---|---|---|---|
| alış veriş | alışveriş | hukuğa | hukuka | |
| bazan | bazen | sorna | sonra | |
| ard arda | art arda | kıravat | kravat | |
| bir kaç | birkaç | pıroje | proje | |
| herkez | herkes | labratuar | laboratuvar | |
| iddaa | iddia | müracat | müracaat | |
| orta okul | ortaokul | pantılon | pantolon | |
| kiprik | kirpik | satlık | satılık | |
| kirbit | kibrit | stajer | stajyer | |
| klavuz | kılavuz | sarmısak | sarımsak | |
| orjinal | orijinal | sovan | soğan | |
| Hıristiyan | Hristiyan | bağzen | bazen | |
| ıstırap | ızdırap | ayle | aile | |
| profösör | profesör | üniverste | üniversite | |
| süpriz | sürpriz | hopörlör | hoparlör | |
| traş | tıraş | sömestr | sömestir | |
| yalnış | yanlış | pardesü | pardösü | |
| yanlız | yalnız | şöför | şoför | |
| antreman | antrenman | mütahit | müteahhit | |
| ahçı | aşçı | yaya geçiti | yaya geçidi | |
| çukulata | çikolata | unvan | ünvan | |
| direk | direkt | kolleksyon | koleksiyon | |
| baya | bayağı | erezyon | erozyon | |
| herşey | her şey | beyenmek | beğenmek | |
| hapşurmak | hapşırmak | seyhat | seyahat | |
| heralde | herhalde | eşortman | eşofman |
