Fiillerde Anlam Kayması / Zaman Kayması

Fiiller, gerçekleştiği zamana göre haber kipi ekleri; bildirdikleri dilek, istek veya tasarıya göre ise dilek kipi ekleri alırlar.

Bir cümlede fiilin aldığı kip veya zaman ekiyle cümlenin anlamındaki zaman veya kipin farklı olmasına fiilde anlam / zaman kayması denir.

ÖRNEKLER

✦ İstanbul’a gidiyorum.

Bu cümlede fiil, şimdiki zaman kip ekini almıştır ve şu anda İstanbul’a gidilmekte olduğu anlamı vardır.

✦ Haftaya İstanbul’a gidiyorum.

Bu cümlede ise fiil, şimdiki zaman kip ekini almıştır ancak “haftaya” sözcüğü, İstanbul’a gitme eyleminin henüz yapılmadığı, gelecek zamanda yapılacağı anlamı katmıştır. Fiilin aldığı ekteki zamanla kastettiği zaman farklı olduğu için bu cümlede anlam kayması vardır.

Fiillerde Anlam (Zaman) Kayması Örnekleri

» Atatürk 19 Mayıs’ta Samsun’a çıkar. (çıkmış)
Bu cümlede fiil, geniş zaman ekini almıştır fakat eylem geçmiş zamanda yapılmıştır.

» Her sabah bir saat koşuyorum. (koşarım)
Bu cümlede fiil, şimdiki zaman ekini almıştır fakat eylem her sabah tekrarlanmaktadır ve geniş zaman anlamı taşımaktadır.

» Masama not bırakan Ahmet olacak. (olmalı)
Bu cümlede fiil, gelecek zaman ekini almıştır; cümle gereklilik anlamı taşımaktadır.

» Tabağındaki yemeği bitireceksin. (bitir)
Bu cümlede fiil, gelecek zaman ekini almıştır; cümle emir anlamı taşımaktadır.

» Hepinize kolay gelsin. (gele)
Bu cümlede fiil, emir kipi ekini almıştır; cümle istek anlamı taşımaktadır.

» Buyurun, kime baktınız? (bakıyorsunuz)
Bu cümlede fiil, görülen geçmiş zaman ekini almıştır; cümle şimdiki zaman anlamı taşımaktadır.

» Sınavda başarılı olmak için dersi dikkatli dinleyeceksin. (dinlemelisin)
Bu cümlede fiil, gelecek zaman ekini almıştır; cümle gereklilik anlamı taşımaktadır.

» Yarın sabah yola çıkarım. (çıkacağım)
Bu cümlede fiil, geniş zaman ekini almıştır; cümle gelecek zaman anlamı taşımaktadır.