Atasözleri Sözlüğü

Türkçede en sık kullanılan, kısa-uzun atasözleri ve anlamlarını derlediğimiz atasözleri sözlüğü sayfalarımızda yaklaşık 1300 tane atasözü ve anlamı yer almaktadır.

Atasözleri ve Anlamları

Türkçemizde atasözü sayısı çok olduğu için atasözleri a’dan z’ye baş harflerine göre sayfalara ayrılmıştır. Her sayfada atasözleri alfabetik sıraya göre sıralanmıştır. Aşağıda her harf için en çok kullanılan atasözlerinden 5 veya 10 tane deyim seçilip kısa-uzun örnekleriyle birlikte verilmiştir.

A Harfi ile Atasözleri

Abanın kadri yağmurda bilinir: Bir şeyin gerçek değeri, ancak ona çok ihtiyaç duyulduğu zaman iyi anlaşılır.

Abdala malum olur: Bir şeyin olacağını önceden sezen kimseler için söylenen bir söz.

Acele işe şeytan karışır: Düşünüp taşınmadan ivedi olarak yapılan işten iyi sonuç alınamaz.

Aç doymam, tok acıkmam sanır: Aç insan elde ettiğinden çoğunu ister, varlıklı insan ise daha fazlasını ister.

Ağaç yaprağıyla gürler (güzeldir): İnsan önemli işleri akrabası, yakınları, yandaşlarından güç alarak daha kolay yapar.

Ak akçe kara gün içindir: Çalışarak kazandığımız para, dar zamanımızda bizi sıkıntıdan kurtarır.

Akan su yosun tutmaz: Tembel tembel oturan kimse hantallaşır, iş yapma yeteneğini yitirir, çalışan kimse gittikçe açılır, daha yararlı işler yapar.

Akılsız başın cezasını (zahmetini) ayak çeker: Bir işte düşüncesizce davranan kişi her türlü olumsuz sonuca katlanır.

Altın yere düşmekle pul olmaz: Üstün nitelikli kişinin değeri, bulunduğu yerden uzaklaştırılmasıyla azalmaz.

Ateş olmayan yerden duman çıkmaz: Küçük de olsa birtakım belirtilerin önemli olaylara işaret olduğunu anlatan bir söz.

B Harfi ile Atasözleri

Baca eğri de olsa dumanı doğru çıkar: Yaradılıştan iyi ve doğru olan kimse, ne denli elverişsiz ortam içinde bulunursa bulunsun niteliğini yitirmez.

Bakarsan bağ olur, bakmazsan dağ (olur): Bakılıp onarılan şeylerden yararlanılır, bakımsız bırakılanlardan bir yarar elde edilemez.

Bal bal demekle ağız tatlanmaz: Sözde kalan dilek ve tasarıların iş bitirmede hiçbir etkisi olmaz.

Bal tutan parmağını yalar: İmkânları geniş bir işin başında bulunan kimse bunlardan az da olsa yararlanır.

Balık baştan kokar: Bir işte aksaklık başta olanlardan kaynaklanır.

Bedava sirke baldan tatlıdır: Masrafsız ve emeksiz elde edilen şeyler insana hoş gelir.

Bir acı (fincan) kahvenin kırk yıl hatırı vardır: İyilik küçük de olsa unutulmaz.

Bir çöplükte iki horoz ötmez: Bir yerde iki kişi baş olmaz.

Bir koltuğa iki karpuz sığmaz: Aynı zamanda birden çok işle ilgilenmek başarı için sakıncalıdır.

Boş başak dik durur: Bilgisiz olan üstün görünmek için kasılır.

C Harfi ile Atasözleri

Cambaz ipte balık dipte gerek: Kişi, sadece uzman olduğu alanda çalışmalıdır.

Can boğazdan gelir (geçer): İnsan yiyeceğine önem vererek güçlenebilir veya yemeden yaşamak mümkün değildir.

Can çıkmayınca (çıkmadan) huy çıkmaz: İnsanı alışkanlıklarından, huylarından vazgeçirmek mümkün değildir

Cefayı çekmeyen sefanın kadrini bilmez: Sıkıntı çekmemiş olanlar, eriştikleri rahatlığın ve mutluluğun değerini bilemezler.

Cins cinse çeker: Her insan veya yaratık az çok soyuna benzer.

Ç Harfi ile Atasözleri

Çağrılan yere erinme, çağrılmayan yere görünme: Kişi, çağrıldığı yere gitmeli, çağrılmadığı yere gitmemelidir. (erinmek: Üşenmek.)

Çekişilmeyince pekişilmez: Düşünceler karşılıklı tartışılmadan sağlam bir anlaşma ve uzlaşma ortaya çıkmaz.

Çiğnemeden yutulmaz: En kolay bir iş bile emek gerektirir.

Çoğu zarar, azı karar: Hiçbir zaman aşırıya kaçılmamalıdır.

Çok söz (laf) yalansız, çok para (mal) haramsız olmaz: Bol kazancın içinde yasa dışı elde edilmiş para bulunduğu gibi çok konuşanın sözleri arasında da mutlaka yalan bulunur.

D Harfi ile Atasözleri

Dağ başından duman eksik olmaz: Büyük adamların, büyük iş yapanların her zaman üzüntüleri, sıkıntıları vardır.

Dağ ne kadar yüce olsa yol üstünden aşar: Yenilmesi imkânsız gibi görünen zorlukların da üstesinden gelinir.

Damlaya damlaya göl olur: Azar azar olan şeyler birikerek önemli bir büyüklüğe ulaşacağı için küçümsenmemelidir.

Davulun sesi uzaktan hoş gelir: İşin içinde olmayanlar o işi kolay veya kârlı sanırlar.

Demir tavında dövülür: Her iş zamanında ve uygun durumda yapılır.

Denize düşen yılana (yosuna) sarılır: Güç bir duruma düşenlerin bundan kurtulmak için her türlü çareye başvurmaları olağandır.

Derdi veren devasını da verir: Her sıkıntının, üzüntünün bir çaresi vardır.

Devlet adama ayağıyla gelmez: Zenginlik ve talih kişiyi kendiliğinden gelip bulmaz, çalışıp çabalamakla elde edilir. (devlet: Talih.)

Dilin kemiği yok: İnsan doğru veya yanlış her şeyi söyleyebilir.

Dost acı söyler: Yakınlarımız, eksikliklerimizi çekinmeden söylerler.

E Harfi ile Atasözleri

Eğilen baş kesilmez: Kusurunu anlayıp özür dileyen kişi bağışlanmalıdır.

Ekmeden biçilmez: Emek vermeden beklenen bir sonuca erişilmez.

El eli yıkar, iki el yüzü: Bir kişi başka bir kişiye yardım ederse o da bu iyiliğin altında kalmaz, güçlenmiş olarak yardımlara koşar.

El elin aynasıdır: Kişi kendi özelliklerini zaman zaman yabancıdan öğrenir.

Emanete hıyanet olmaz: Emanet olarak bırakılan şeyi titizlikle korumak gereklidir.

Eşeğe altın semer vursalar yine eşektir: İnsanlık değerinden yoksun kişi, kılık kıyafetle, makam ve mevkiyle değer kazanmaz.

Eşek hoşaftan ne anlar (suyunu içer, tanesini bırakır): Bilgisiz, görgüsüz kimse ince, güzel şeylerin zevkine varamaz, değerini ölçemez.

Etme bulma dünyası: Kötülük eden kötülük bulur.

Ev alma, komşu al: Komşuluk ilişkileri, iyi bir komşuya sahip olma çok çok önemlidir.

Evvela can, sonra canan: İnsanlar bencildir, önce kendilerini, sonra yakınlarını düşünürler.

F Harfi ile Atasözleri

Fala inanma, falsız kalma: Kişinin oyalanmak, yalan da olsa geleceği üzerine bir şeyler dinlemek isteğini hoş karşılamak gerekir.

Fakirlik ayıp değil, tembellik ayıp: Yoksulluk utanılacak bir şey değildir, çalışmamak en büyük ayıptır.

Fazla mal göz çıkarmaz: Ne kadar ve ne türden mal olursa olsun malın fazlası elden çıkarılmamalıdır çünkü mutlaka bir gün gelir lazım olur.

Fırsat her vakit ele geçmez: Fırsat insanın eline çok seyrek geçtiği için çıkan fırsat iyi değerlendirilmelidir.

Fukaranın tavuğu, zenginin atı kıymetli olur: Yoksul geçimini, varlıklı keyfini düşünür.

G Harfi ile Atasözleri

Geç olsun da güç olmasın: Çeşitli engeller yüzünden gerçekleşemeyen işlerde avunmak için söylenen bir söz.

Geçti Bor’un pazarı (sür eşeğini Niğde’ye): Artık iş işten geçti.

Gelen gideni aratır: Beğenmediğimiz bir kişinin yerine öyle birisi gelir ki eskisini aratır.

Gençliğin kıymeti ihtiyarlıkta bilinir: İnsan gençliğinde yaptığı şeylerin çoğunu yaşlandığında yapamaz ve gençliğin ne denli değerli olduğunu o zaman anlar.

Gezen kurt aç kalmaz: Geçimini sağlamak için gezip dolaşan, şuraya buraya başvuran kişi aç kalmaz.

Gökten ne yağdı da yer kabul etmedi: Büyüklerden gelen şeyleri küçükler geri çeviremezler.

Gönlün yazı var, kışı var: İnsan kimi zaman sevinçli, kimi zaman da üzüntülü olabilir.

Görünen köy kılavuz istemez: Ne kadar gizlense de gerçekler ortadadır.

Göz görmeyince gönül katlanır: Yakınımızda bulunmayanların özlemine, acısına daha kolay dayanabiliriz.

Gül dikensiz olmaz: İyi veya güzel olan her şeyin az çok sıkıntı veren bir yanı da bulunur.

H Harfi ile Atasözleri

Hamama giren terler: Bir işe girişen, o işin güçlüklerini veya masraflarını göze almalıdır.

Hastaya döşek sorulmaz: Bir kişiye, onsuz yapamayacağı belli olan bir şeyin gerekli olup olmadığı sorulmaz.

Hatasız kul olmaz: İnsan yanılmamak için ne kadar dikkat ederse etsin yine yanılır.

Haydan gelen huya gider: Kolay ve emeksiz kazanılan şeyler elden kolay çıkar.

Hazıra dağlar dayanmaz: Sürekli harcama, en büyük birikimleri bile eritir.

Her gün bir olmaz: Bir günün işleri, durumları, şartları başka bir gününkine uymaz.

Her horoz kendi çöplüğünde öter: Herkes ancak kendi çevresinde bir değer taşır ve sözünü orada geçirebilir.

Her şeyin yenisi, dostun eskisi: Dostluk eskidikçe güç ve değer kazanır.

Horozu çok olan köyde sabah geç olur: Karışanı çok olan işlerden sonuç güç alınır.

Huylu huyundan vazgeçmez: Bir huy edinmiş olan kişiyi bu huyundan vazgeçirmek imkânsızdır.

I Harfi ile Atasözleri

Irmak kenarına çeşme yapılmaz: Zaten var olan ve herkesin işine yarayan bir şeyin yanına aynı işi görmek üzere benzerini yapmak boşunadır.

Irmaktan geçerken at değiştirilmez: Bir yöntemden başka bir yönteme geçiş tehlikeli bir durum veya zamanda yapılmamalıdır.

Isıramadığın (bükemediğin) eli öp başına koy: Düşmanını yenemiyorsan ona hoş görünmeye çalışarak kötülüğünden kendini koru.

Islanmışın yağmurdan korkusu olmaz: Daha önce bir zarara uğramış kimse, kendisine aynı zararı verecek şeyden korkmaz.

Ismarlama hac, hac olmaz: Kişi, kendisi yapması gereken bir işi başkasına yaptırmamalıdır.

İ Harfi ile Atasözleri

İki arslan bir posta sığmaz: Bir ülkede iki baş egemen olamaz.

İnsan doğduğu yerde değil, doyduğu yerde: İnsan doğduğu yeri değil geçimini sağladığı yeri yurt edinir.

İsin yanına varan is, misin yanına varan mis kokar: Kişi kiminle arkadaşlık ederse ondan kendisine birtakım huylar geçer.

İş bilenin kılıç kuşanın: Her şey, onu gereği gibi kullanmasını bilene yakışır.

İyi insan sözünün üstüne gelir: Yokluğunda kendisinden söz edilen kimse, konuşmanın üzerine gelirse o iyi insandır, denilir.

K Harfi ile Atasözleri

Kaçan balık büyük olur: Elden kaçırılan fırsat gözde büyütülür.

Kara gün kararıp kalmaz: İnsanın sıkıntılı zamanı sürüp gitmez, arkasından iyi günler de gelir.

Kasap et derdinde, koyun can derdinde: Bir kişi önemli bir kaybından dolayı çırpınıp kıvranırken başka bir kişi bu durumdan ne kadar çok yararlanabileceğini düşünür.

Kaz gelen yerden tavuk esirgenmez: Büyük çıkarlar beklenen durumlarda küçük fedakârlıklar yapılmalıdır.

Kefenin cebi yok: Ölürken mal veya para götürülmez.

Kel ölür, sırma saçlı olur; kör ölür, badem gözlü olur: Bir kimse veya bir şey yok olduğunda değer kazanır.

Kendi düşen ağlamaz: Kendi zararına kendisi neden olanın yakınmaya hakkı olmaz.

Keskin sirke küpüne (kabına) zarar: Öfkeli, sert kimsenin zararı kendisinedir.

Komşunun tavuğu, komşuya kaz görünür: Başka bir kimsenin malı bize olduğundan daha değerli görünür.

Kusursuz dost arayan dostsuz kalır: Kusursuz kişi olmadığından, kendisine kusursuz bir dost arayan kimse aradığını bulamaz, dostsuz kalır.

L Harfi ile Atasözleri

Laf lafı açar: Bir konu üzerinde konuşulurken ilgisi dolayısıyla söz başka bir konuya geçer, sohbet uzar, gider.

Lafla peynir gemisi yürümez: Şöyle yaparım, böyle yaparım demekle yapılması gereken iş yapılmaz.

Leyleğin ömrü (günü) laklakla geçer: Boş, anlamsız konuşanların durumunu anlatmak için söylenen bir söz.

Lodosun gözü yaşlı olur: Lodos genellikle yağmur getirir.

Lokma (bile) çiğnenmeden yutulmaz: Her iş emekle yapılır.

M Harfi ile Atasözleri

Malın iyisi boğazdan geçer: Kişinin, yiyemediği malının bir değeri yoktur.

Mart ayı dert ayı: Mart ayında havalar sık sık değiştiği için insan kendisini koruyamaz ve hasta olur.

Mazlumun ahı, indirir şahı: Zulüm gören kimsenin bedduası tutar.

Meyve veren ağaç taşlanır: Bilgili, hünerli, işinde başarılı olan kimseler kıskanılır, eleştirilir ve işlerini yapmaları zorlaştırılır.

Misafir umduğunu değil bulduğunu yer: Konuk, ev sahibinin kendisine çok şeyler ikram etmesini bekleyebilir ama ev sahibi ancak evinde olanları ikram edebilir.

Misk yerini belli eder: Değerli kişi, nerede olsa varlığını gösterir.

Mum (çıra) dibine ışık vermez: Bir kimse, başkalarına bol bol yaptığı yardımı kendi yakınlarına yapmaz.

Müft olsun da zift olsun: Birçok kimse, bedava bulunca yenmeyecek şeyleri yer; işe yaramayan şeyleri alır. (müft: Bedava, beleş)

Mühür kimde ise Süleyman odur: Bir işte kime yetki verilmişse güç ondadır.

Mürüvvete endaze olmaz: Yardım ve iyiliğin sınırı yoktur. (mürüvvet: Cömertlik, iyilikseverlik / endaze: Ölçü)

N Harfi ile Atasözleri

Ne doğrarsan aşına, o çıkar kaşığına: Kişi, kendisi için önceden yaptığı hazırlıkların verimini ileride alır.

Ne şiş yansın ne kebap: İki taraf da gücendirilmesin veya korunsun.

Nerede birlik, orda dirlik: Aralarında duygu ve düşünce birliği bulunan topluluklar, dirlik ve düzenlik içinde yaşarlar.

Nerede hareket, orada bereket: Hareket olan yerde bolluk olur.

Nikâhta keramet vardır: Nikâh evlenenleri sevgi bağıyla bağlar.

O Harfi ile Atasözleri

Oğlan dayıya, kız halaya çeker: Oğlan çocuğun yüzü de, huyu da dayısına, kız çocuğununki ise halasına benzer.

Olacakla öleceğe çare bulunmaz: İnsanın alnına yazılmış olan şeyler önlenemez.

Olmaz olmaz deme, olmaz olmaz: Hiçbir şey için olmaz deme. Dünyada olmayacak şey yoktur.

Otu çek, köküne bak: Kişinin kimliğini öğrenmek için soyunu sopunu bilmek gerekir.

Otuz iki dişten çıkan, otuz iki mahalleye yayılır: Bir ağızdan çıkan söz, başkalarının ağzına geçer, her tarafa yayılır.

Ö Harfi ile Atasözleri

Öfkeyle kalkan zararla (ziyanla) oturur: Öfkesine kapılarak iş gören sonunda güç duruma düşer

Öküz öldü, ortaklık bozuldu (bitti): İki ortak veya taraf arasındaki yakınlığın dayandığı sebep yok olduğunda bu yakınlık da çözülür.

Ölüm hak miras helal: Ölümün olağan olması gibi mirasın da paylaşılması olağandır.

Önce can sonra canan: İnsanlar bencildir, önce kendilerini, sonra yakınlarını düşünürler.

Öpülecek el ısırılmaz: Saygı gösterilmesi gereken kimse incitilmemelidir.

P Harfi ile Atasözleri

Paça ıslanmadan balık tutulmaz: Hiçbir nimet zahmet çekilmeden, özveriye katlanılmadan elde edilemez.

Papaz her gün pilav yemez: 1. Bir insanı hep aynı hileyle kandıramazsın. 2. İnsan zaman zaman değişiklik ister. 3. Her zaman aynı fırsat ele geçmez.

Para parayı çeker: Elde para bulunursa onunla yeni paralar kazanılır.

Parayı veren düdüğü çalar: Parasını veren kimse, istediği şeyi elde eder.

Perşembenin gelişi çarşambadan bellidir: Bir işin sonunun nasıl olacağı şimdiki gidişinden belli olur.

R Harfi ile Atasözleri

Rüzgâr eken fırtına biçer: Herkesin zarar görmesine yol açacak işler yapan kimse, çok sert tepkilerle karşılaşır ve sonunda en büyük zarara kendisi uğrar.

Rüzgâr esemeyince yaprak oynamaz (dal kımıldamaz): Her durumu meydana getiren bir etken vardır.

Rüzgâra (karşı) tüküren, kendi yüzüne tükürür: Bilgi, beceri, fizikî güç gibi yönlerden kendisinden üstün olanlarla mücadeleye giren bir kimse bu mücadelede yenik düşer, birtakım kayıplara uğrar.

Rüzgârın önüne düşmeyen, yorulur: Genel gidişe ayak direten boşuna çaba harcamış olur, bir yere varamaz.

Rüzgârlı havanın kuytusu, yağmurlu havanın uykusu: Rüzgârlı havada kuytu bir yer, yağmurlu bir havada da uyku tercih edilir.

S Harfi ile Atasözleri

Sabrın sonu selamettir: Karşılaştığı güçlükleri sabırla yenmeye çalışan kimse, sonunda başarıya ulaşır.

Sağlık varlıktan yeğdir: Sağlıktan büyük zenginlik olmaz.

Sakla samanı, gelir zamanı: Gereksiz görülen şey ileride gerekli olabilir.

Sel ile gelen yel ile gider: Emek vermeden ele geçen para kısa zamanda çarçur olur gider.

Sinek küçüktür ama mide bulandırır: Önemsiz, küçük gibi görünen bir şey kötü ve olumsuz bir izlenim yaratır.

Son pişmanlık fayda vermez (etmez): İş işten geçtikten sonra pişman olmanın yararı yoktur.

Sona kalan dona kalır: Bir işte geç kalan istediği şeyi elde edemez.

Söz gümüşse sükut altındır: Susmak bazen konuşmaktan daha iyi sonuç verir.

Su testisi su yolunda kırılır: Bir kişi amaç edindiği işte kazaya uğrar.

Sütten ağzı yanan yoğurdu (ayranı) üfleyerek yer (içer): Bir olaydan gerekli dersi alan, sonra uyanık davranır.

Ş Harfi ile Atasözleri

Şahin ile deve avlanmaz: Küçük şeyleri elde etmek için yeterli olan araçla, büyük şeyler elde edilemez.

Şeriatın kestiği parmak acımaz: Kanunların uygun gördüğü cezaya katlanmak gerekir.

Şeytanla kabak ekenin kabak başına patlar: Kurnaz ve hileci kimse ile ortaklık eden kişi hilenin en büyük kurbanı olur.

Şimşek çakmadan gök gürlemez: 1. meydana gelmemiş bir olayın yankısı olmaz. 2. bir gürültü kopmadan önce belirtileri görülür.

Şöhret afettir: Kişinin kazandığı ün, her zaman hoşa giden bir durum sağlamaz, kişi gücünü aşan istekler, zorlamalar karşısında bunalır.

T Harfi ile Atasözleri

Tarlada izi olmayanın harmanda sözü (yüzü) olmaz: Kendini işe vermeyenden, bir iş üretmeyenden hayır gelmez.

Taşa çıkan keçinin ağaca çıkan oğlağı olur: Çocuklar ana ve babalarından öğrendiklerini yapmaya özenirler.

Taşıma su ile değirmen dönmez: İşi yapacak olanda yeteri kadar güç bulunmadıkça başkalarının küçük katkılarıyla sürekli ve büyük bir iş yürütülemez.

Tatlı dil yılanı deliğinden çıkarır: Gönül alıcı, okşayıcı sözlerle karşımızdakinin inadı yenilebilir.

Tavşan dağa küsmüş, dağın haberi olmamış: Önemsiz kişi, önemli kişiye küsse önemli kişinin umurunda bile olmaz.

Taze bardağın suyu soğuk olur: Hayatına giren yeni şeyler, yeni dostlar kişiye hoş görünür.

Tek kanatla kuş uçmaz: Gereken koşullarla donanıp güçlenmeyen kişi amacına ulaşamaz.

Terzi kendi söküğünü dikemez: İnsanlar başkalarına yaptıkları hizmetleri kendilerine yapamazlar.

Teşbihte hata olmaz (olmasın): Yeri geldiği zaman çirkin, kaba bir benzetme ile anlatıma daha etkili bir hava verilmesi saygısızca bir davranış değildir, kimse bundan alınmamalıdır.

Tırnağın varsa başını kaşı: Hiç kimse başkasından yardım beklememeli; kendisinin olanakları varsa bir işe girişmeli, yoksa girişmemelidir.

U Harfi ile Atasözleri

Ucuz alan, pahalı alır: Ucuz olan mal çabuk eskir, pahalıya alınmış gibi olur.

Ucuz etin yahnisi yavan (tatsız) olur: Ucuza mal olan şeyler niteliksizdir.

Uçan kuş aç kalmaz: Yaşam kavgası vermeyi bilen ne yapar yapar rızkını çıkarır.

Ummadığın taş baş yarar: Küçük veya önemsiz şeyler de çoğu kez büyük etkiler yapabilir.

Ustanın çekici bin altın: Alanında uzman olan bir kişi, bir sorunu kolayca çözümleyebilme becerisi gösteriyorsa bu, aynı işe yıllarca verilmiş emeklerin karşılığı olarak değerlendirilmelidir.

Ü Harfi ile Atasözleri

Ürümesini bilmeyen köpek sürüye kurt getirir: Beceriksiz kimselerin iyilik yapayım derken zarara yol açtıklarını anlatan bir söz. (*ürümek: Havlamak)

Üzüm üzüme baka baka kararır: Her zaman bir arada bulunan, arkadaşlık eden kimselerin huyları birbirine benzemeye başlar.

Üzümünü ye de bağını sorma: Yararlandığın şeyin nereden geldiğini araştırma.

V Harfi ile Atasözleri

Vakit nakittir: Zaman çok değerlidir, boşa harcanmamalıdır.

Vakitsiz öten horozun başını keserler: Her söz yerinde ve zamanında söylenmelidir, zamansız ve yersiz söylenen sözler büyük zararlara yol açabilir.

Varlığa darlık olmaz: Zengin olanın gücü her şeye yeter.

Veren el, alandan üstündür: Yardımını esirgemeyen, eli açık olan kimseye herkes saygı gösterir.

Vücut kocar, gönül kocamaz: Kişi ihtiyarlar ama gönlü taze kalır, sevgisi eksilmez.

Y Harfi ile Atasözleri

Yağına kıymayan çöreğini yoz (kuru) yer: Bir iş için gerektiği kadar fedakârlıkta bulunmayan kişi sonucun kusurlarını hoş görmelidir.

Yalancının evi yanmış, kimse inanmamış: Yalan söylemeyi huy edinen kimsenin sözlerine, gerçeği söylediği zaman bile inanılmaz.

Yalancının mumu yatsıya kadar yanar: Söylenen söz yalansa durum çok geçmeden anlaşılır.

Yalnız taş, duvar olmaz: Nasıl bir tek taş ile duvar örülmezse insan da tek başına önemli bir işi başaramaz, başkalarıyla ilişki kurmak, işbirliği yapmak zorundadır.

Yanlış da bir nakış: Düzgün işler arasında yapılan bir yanlış, bazen tekdüzeliği giderir ve o işe süs, renk katar.

Yara sıcakken sarılır: Bir acıyı dindirmek için gereken yardım hemen yapılmalıdır.

Yarım elma, gönül (hatır) alma: Armağan küçük de olsa gönül almaya yeter.

Yaş kesen baş keser: Çeşit çeşit yararları olan ağacı sadece odun sağlamak için kesen insan canına kıymış gibi büyük bir suç işlemiş olur.

Yavaş atın tekmesi yavuz olur: Yumuşak huylu kimseler öfkelendiklerinde aşırı davranışlarda bulunurlar.

Yuvarlanan taş yosun tutmaz: Sürekli olarak iş değiştiren bir kimse başarı kazanamaz.

Z Harfi ile Atasözleri

Zahmetsiz rahmet olmaz: Sıkıntı, güçlük çekmeden iyi ve güzel işler başarılamaz.

Zaman sana uymazsa sen zamana uy: Yaşadığın zamanın koşulları ve çevrendekilerin davranışları senin tutumuna uygun değilse sen onlara uymalısın.

Zararın neresinden dönülse kârdır: Sürüp giden zararlı bir işten ne kadar erken vazgeçersek daha sonra uğrayacağımız zararı o kadar azaltmış oluruz.

Zayi olan koyunun kuyruğu büyük olur: Elden kaçırılan fırsat gözde büyütülür.

Zemheride yoğurt isteyen cebinde bir inek taşır: Gerçekleşmesi güç bir şey isteyen kimse isteğini gerçekleştirecek çareyi kendisi bulmak zorundadır.

Zenginin horozu bile yumurtlar: Paralı kişi başarılı olunamayacak sanılan işlerden bile kâr sağlama yolunu bulur.

Zenginin malı züğürdün çenesini yorar: Fakir insanlar, zenginlerin mallarından bahsedip dururlar. Ancak bu konuşma onların çenesini yormaktan başka bir işe yaramaz.

Zenginin sermayesi kasasında, âlimin sermayesi kafasında: Zengin kişinin zenginliği parasıdır, her işini parayla kolayca yaptırır; bilgin kişinin zenginliği ise kafasındaki bilgisidir, düşüncesidir.

Zorla güzellik olmaz: 1. Kişiye, beğenmediği şey zorla beğendirilemez. 2. Bir iş insana zor kullanılarak yaptırılamaz.

Züğürtlük, zadeliği bozar: Soylu kimse fakirleşince soyluluğu unutulur.

Zürefanın düşkünü, beyaz giyer kış günü: Daha önce iyi bir durumda olan kişi bu konumunu kaybettiğinde uygun olmayan, yersiz davranışlarda bulunur. (zürefa: Kibarlar)