Anlamına göre cümleleri on bir başlık altında incelemek mümkündür:
1. Tanım Cümleleri
Bir varlığın veya kavramın ne olduğunu belirten cümlelere tanım cümlesi denir. Tanım cümleleri “Bu nedir?”, “Bu kimdir?” sorularına cevap verir. Tanımlar genelde nesneldir fakat tanım cümleleri öznel de olabilir.
» İş, oluş, durum bildiren sözcüklere fiil adı verilir. (Nesnel tanım)
» Gözler, kalpteki duyguları yansıtan aynadır. (Öznel tanım)
2. Öneri (Tavsiye) Cümleleri
Bir sorunu çözmek veya daha iyiye ulaşmak için görüş ve düşüncelerin öne sürüldüğü cümlelerdir.
» Yolculuğa çıkarken yanına bir kitap al ki canın sıkılmasın.
» Bu işe sabırlı yaklaşmanız daha doğru olacak.
» Kilolarından kurtulmak istiyorsan düzenli spor yapmalısın.
» Konuyu iyice anlamak istiyorsan, önce tekrar et, sonra da bol bol soru çöz.
3. Varsayım Cümleleri
Gerçekleşmemiş bir olayın gerçekleşmiş gibi ya da gerçekleşmiş bir olayın hiç gerçekleşmemiş gibi kabul edildiği cümlelerdir. Varsayım anlamı taşıyan yargılarda genellikle “tut ki, diyelim ki, farz edelim, düşün ki, …dığını düşünelim” gibi ifadelere yer verilir.
» Bir an için rüyalarının gerçekleştiğini düşün.
» Tut ki puanın yetmedi ve üniversiteye giremedin.
» Farz et ki sınavı kazanamadın, ne yapacaksın?
4. Eleştiri Cümleleri
Bir yapıtın, bir insanın veya bir durumun doğru ya da yanlış yönlerini belirten cümlelerdir. Eleştiri, olumlu eleştiri ve olumsuz eleştiri olmak üzere ikiye ayrılır.
» Hakem, son maçı çok iyi yönetti.
Yukarıdaki cümlelerde hoşa giden yönler belirtildiğinden olumlu eleştiri yapılmıştır.
» Bu firmanın ürünleri eskisi kadar kaliteli değil.
» Kimi öyküleri, öykü olmaktan çok köşe yazısıdır.
Yukarıdaki cümlelerde de hoşa gitmeyen, eksik görülen yönler belirtildiğinden olumsuz eleştiri yapılmıştır.
5. Öz Eleştiri Cümleleri
Bir kişinin kendi davranışları üzerinde yürüttüğü yargıları içeren cümlelerdir.
» On dört yaşına geldim ama hâlâ güzel yazmayı öğrenemedim.
» Düşünmeden konuşarak arkadaşımın kalbini kırdım.
6. Uyarı Cümleleri
Kişi ya da kişileri yanlış davranışlardan uzak tutmak için bir konu, sorun ya da olumsuz bir durum ile ilgili ikaz ve hatırlatmaları içeren cümlelerdir.
» Üzerime bu kadar gelmeyin.
» Dilini tutmayı öğrenemezsen etrafında kimsecikler kalmaz.
7. Tasarı Cümleleri
Gelecekte yapılması planlanan işlerin belirtildiği cümlelerdir.
» Yeni kitabımda farklı bir konu işleyeceğim.
» Bu işin altından başarıyla kalkmayı amaçlıyoruz.
8. Tahmin Cümleleri
Akla, sezgilere, gözlemlere veya birtakım verilere dayanarak, olacak bir şeyi önceden kestirebilme sonucunda ortaya çıkan cümlelerdir.
» Gökyüzü bulutlarla doldu, yağmur yağabilir.
» Şu anda öğretmen derse başlamıştır.
9. Olasılık (İhtimal) Cümleleri
Gerçekleşmesi kesin olmayan bir olayın veya bir durumun ortaya çıkmasının beklenilmesi, umut edilmesi ile ilgili cümlelerdir.
» Kim bilir belki yarın, belki yarından da yakın.
» Sanıyorum o konu anlatılmadı.
> Olasılık cümleleri ile tahmin cümleleri arasındaki fark şudur: Olasılık anlamlı cümlelerde “ikilem” söz konusudur. Yani bahsedilen şey için “Öyle de olabilir, böyle de olabilir.” anlamı hakimdir. Tahmin anlamlı cümlelerde bu “ikilemi” görmeyiz. Tahmin anlamlı cümlelerde tecrübelerden hareketle “emin oluş” havası vardır. Olasılık anlamlı cümlelere göre, tahmin anlamlı cümlelerde “kesinlik anlamı” daha yoğundur.
10. Abartma Cümleleri
Bir şeyi olduğundan çok veya az göstererek anlatan cümlelerdir.
» Ağlamaktan gözlerinin yaşı kurumuştu.
» Pire kadar boyuyla bana kafa tutuyor.
11. İkilem (Kararsızlık) Cümleleri
Herhangi bir konuyla ilgili olarak karar verememeyi ifade eden cümlelerdir.
» Tiyatroya mı gitsem, sinemaya mı?
» Aşağı tükürsem sakal, yukarı tükürsem bıyık.
⇒ Neden-Sonuç (Sebep-Sonuç) Cümleleri Konu Anlatımı
⇒ Amaç-Sonuç Cümleleri Konu Anlatımı
⇒ Koşul-Sonuç (Şart-Sonuç) Cümleleri Konu Anlatımı
⇒ Karşılaştırma Cümleleri Konu Anlatımı
⇒ Öznel ve Nesnel Yargılı Cümleler Konu Anlatımı
⇒ Doğrudan ve Dolaylı Anlatım Konu Anlatımı
⇒ Örtülü Anlam Konu Anlatımı
⇒ Cümle Yorumlama Konu Anlatımı
⇒ Cümlenin İfade Ettiği Anlam Özellikleri Konu Anlatımı
⇒ Cümleye Hakim Olan Duygu Konu Anlatımı
