Fiiller

Birleşik Zamanlı Fiiller

Birleşik zamanlı fiiller, basit zamanlı fiillere ek fiil getirilmesiyle oluşturulur. Konunun ayrıntılarına geçmeden önce basit zamanlı fiil nedir, hatırlayalım:

Basit Zamanlı Fiil (Basit Çekimli Eylem)

Sadece bir kip eki almış fiillere basit zamanlı fiil denir. Basit çekimli fiiller, haber kipi veya dilek kipi eklerinden sadece birini alarak çekimlenir.

Örnek(ler)
» okuyorum
Bu fiil, haber kiplerinden şimdiki zaman kip ekini almıştır, sadece bir tane kip eki aldığı için basit zamanlı fiildir.

» çalışmalısın
Bu fiil, dilek kiplerinden gereklilik kip ekini almıştır, sadece bir tane kip eki aldığı için basit zamanlı fiildir.

 

Birleşik Zamanlı Fiil (Birleşik Çekimli Eylem)

Fiilin birden fazla kip eki almasıyla oluşan fiillere birleşik zamanlı fiil denir. Fiilin birleşik zamanlı olması demek iki kip ekinin yan yana gelmesi demektir. Birleşik zamanlı fiillerde ikinci kip eki her zaman ek fiildir.

Örnek(ler)
» okuyordum
Bu fiil hem şimdiki zaman kip ekini hem de görülen geçmiş zaman kip ekini almıştır. İki tane kip eki aldığı için birleşik zamanlı fiildir.

» çalışmalıymışsın
Bu fiil hem gereklilik kip ekini hem de duyulan geçmiş zaman kip ekini almıştır. İki tane kip eki aldığı için birleşik zamanlı fiildir.

 EK BİLGİ  Basit zamanlı fiillere eklenerek onların birleşik zamanlı olmalarını sağlamak ek fiilin temel görevlerinden biridir.

 >  Birleşik zamanlı fiillerin üç çekimi vardır:

  1. Hikaye Hikaye Birleşik Zamanlı Fiiller (idi)
  2. Rivayet Birleşik Zamanlı Fiiller (imiş)
  3. Şart Birleşik Zamanlı Fiiller (ise)
Birleşik Zamanlı Fiiller Kavram Haritası
Birleşik Zamanlı Fiiller Kavram Haritası

1.1. Hikâye Birleşik Zamanlı Fiiller

Basit zamanlı fiillere ek fiilin görülen geçmiş zaman eki “idi” getirilerek yapılır. Hikâye birleşik zamanı, eylemin geçmişte yapıldığını hikâye gibi anlatır.

Örnek(ler)
FİİLHABER / DİLEK KİPİG. GEÇMİŞ ZAMAN EKİKİŞİ EKİ
» okuyordum
n
k
nuz
lar

» Eve geldiğimde halen uyuyordu. (uyuyor idi)
Bu cümlede “uyumak” fiili şimdiki zaman kip ekinden sonra ikinci kip eki olarak bilinen geçmiş zaman kip ekini de aldığı için birleşik çekimli eylemdir ve şimdiki zamanın hikâyesi olarak isimlendirilir.

 

 >  “Sevmek” fiilinin farklı kiplerle hikâye birleşik zamanı çekimi şöyledir:

BİRLEŞİK ZAMANLI FİİLTÜRÜ
sevdiydimgörülen geçmiş zamanın hikâyesi
sevmiştimduyulan geçmiş zamanın hikâyesi
seviyordumşimdiki zamanın hikâyesi
sevecektimgelecek zamanın hikâyesi
severdimgeniş zamanın hikâyesi
sevmeliydimgereklilik kipinin hikâyesi
seveydimistek kipinin hikâyesi
sevseydimşart kipinin hikâyesi


 NOT 
 Emir kipinin hikâye birleşik zamanı yoktur.

 

1.2. Rivayet Birleşik Zamanlı Fiiller

Basit zamanlı fiillere ek fiilin duyulan geçmiş zaman eki “imiş” getirilerek yapılır.

Örnek(ler)
FİİLHABER / DİLEK KİPİD. GEÇMİŞ ZAMAN EKİKİŞİ EKİ
» okuyormuşum
sun
uz
sunuz
lar

» İsmail Beyler yarın bize gelecekmiş. (gelecek imiş)
Bu cümlede “gelmek” fiili gelecek zaman kip ekinden sonra ikinci kip eki olarak öğrenilen geçmiş zaman kip ekini de aldığı için birleşik çekimli eylemdir ve gelecek zamanın rivayeti olarak isimlendirilir.

 

 >  “Bilmek” fiilinin farklı kiplerle rivayet birleşik zamanı çekimi şöyledir:

BİRLEŞİK ZAMANLI FİİLTÜRÜ
bilmişmişduyulan geçmiş zamanın rivayeti
biliyormuşşimdiki zamanın rivayeti
bilecekmişgelecek zamanın rivayeti
bilirmişgeniş zamanın rivayeti
bilmeliymişgereklilik kipinin rivayeti
bileymişistek kipinin rivayeti
bilseymişşart kipinin rivayeti


 NOT 
 Görülen geçmiş zaman kipi ile emir kipinin rivayet birleşik zamanı yoktur.

 

1.3. Şart Birleşik Zamanlı Fiiller

Basit zamanlı fiillere ek fiilin şart kip eki “ise” getirilerek yapılır. Şart birleşik zamanı, eylemin yapılışını, başka bir eylemin yapılışına şart koşar.

Örnek(ler)
FİİLHABER / DİLEK KİPİŞART KİPİ EKİKİŞİ EKİ
» okuyorsam
n
k
nız
lar

» Bu dönem takdir alırsan sana tablet alacağım. (alır isen)
Bu cümlede “almak” fiili geniş zaman kip ekinden sonra ikinci kip eki olarak şart kip ekini de aldığı için birleşik çekimli eylemdir ve geniş zamanın şartı olarak isimlendirilir.

 

 >  “Yapmak” fiilinin farklı kiplerle şart birleşik zamanı çekimi şöyledir:

BİRLEŞİK ZAMANLI FİİLTÜRÜ
yapysangörülen geçmiş zamanın şartı
yapmışsanduyulan geçmiş zamanın şartı
yapıyorsanşimdiki zamanın şartı
yapacaksangelecek zamanın şartı
yaparsangeniş zamanın şartı
yapmalıysangereklilik kipinin şartı


 NOT 
 İstek, şart ve emir kipinin şart birleşik zamanı yoktur.

 

2. Birleşik Zamanlı Fiillerin Cümleye Kattığı Anlamlar

Birleşik zamanlı fiiller, eklendikleri fiile zaman anlamının yanı sıra “küçümseme, terk edilmiş alışkanlık, kesinlik, ihtimal, başkasından duyma, umursamama, gerçekleşmemiş niyet” gibi anlamlar da kazandırır.

2.1. Küçümseme / İnanmama Anlamı

-mış + mış” birleşik yapısı cümleye küçümseme, inanmama, alay, kinaye anlamı katar.

Örnek(ler)
» Sınava çok çalışmışmış.
» Ödevlerini zamanında yapmışmış

 

2.2. Terk Edilmiş Alışkanlık Anlamı

-r + di” birleşik yapısı cümleye terk edilmiş alışkanlık anlamı katar.

Örnek(ler)
» Küçükken birbirimize mektup yazardık.
» Eskiden her gün spor yapardım.

 

2.3. Başkasından Duyma Anlamı

-r + miş-yor + muş” birleşik yapıları cümleye başkasından duyma, başkasından öğrenme anlamı katar.

Örnek(ler)
» Çocuklar bahçede oynuyormuş.
» Bakışları insanı çok etkilermiş.

 

2.4. Gerçekleşmemiş Beklenti Anlamı

-ecek + ti” birleşik yapısı cümleye gerçekleşmemiş beklenti, gerçekleşmemiş niyet anlamı katar.

Örnek(ler)
» Babam doğum günümde bana bisiklet alacaktı.
» Arkadaşım dün bize gelecekti.

 

2.5. Kesinlik Anlamı

-miş + tir” birleşik yapısı bazı durumlarda cümleye kesinlik anlamı katar.

Örnek(ler)
» Kalemleri bırakın, sınav sona ermiştir.
» Medeniyet, yazının bulunmasıyla başlamıştır.

 

2.6. Olasılık / İhtimal Anlamı

-miş + tir” birleşik yapısı bazı durumlarda ise cümleye ihtimal, olasılık anlamı katar.

Örnek(ler)
» Belki Ahmet’i de aramıştır.
» Bu saate kadar çoktan uyumuştur.