Eş görevli sözcük ve sözcük gruplarını, anlamca ilgili cümleleri birbirine bağlayan sözcüklere bağlaç denir.
Bağlaçların Özellikleri
1. Bağlaçlar, tek başlarına kullanılmazlar, cümle içerisinde kullanıldıklarında bir anlam kazanıp sözcükleri veya cümleleri birbirine bağlarlar.
2. Bağlaçlar da edatlar gibi tek başlarına anlamı olmayan sözcüklerdir. Bağlaçlar cümleden çıkarılınca anlam bozulmaz, sadece biraz daralabilir.
3. Bağlaçlar (“ile” bağlacı hariç) önceki ve sonraki kelimeden ayrı yazılır. Bitişik yazılanlar bağlaç değil, ektir.
4. Bazı bağlaçların yerine noktalama işaretleri kullanılabilir.
Başlıca Bağlaçlar
“Ve” Bağlacı
Anlam ve görev bakımından benzer olan kelimeleri, cümleleri, sözleri ve ögeleri birbirine bağlar.
» Köyünü, yaşlı dedesini ve ninesini özlemişti.
» Şiir ve roman okuma alışkanlığı edinin.
» Bana baktı ve güldü.
» Anlatılanları dinliyor ve çocuğa hak veriyordu.
» Binlerce yerli ve yabancı turist geldi.
NOT “Ve” bağlacı yerine “virgül” işareti ya da “-ıp, -erek” gibi ekler de kullanılabilir.
» Masaya yaklaştı, kitabı aldı.
» Masaya yaklaşıp kitabı aldı.
» Masaya yaklaşarak kitabı aldı.
“İle (-le / -la)” Bağlacı
“Ve” bağlacıyla görevleri hemen hemen aynıdır ama ”ile” bağlacının kullanım alanı daha dardır. “İle” bağlacı cümleleri birbirine bağlamaz; sadece aynı görevdeki kelimeleri bağlar.
» Edebiyatımızda en çok eser verilen türler şiir ile romandır.
» Annesi ile babasını çok seviyor.
»Evle okul arasında mekik dokuyor.
UYARI “İle” sözcüğü hem edat hem de bağlaç olarak kullanılabilir. Cümlede “ile” sözcüğü yerine “ve” kullanılabiliyorsa bağlaç, kullanılamıyorsa edattır.
» Çocuk, arkadaşı ile geldi. (”ile” yerine ”ve” getirilemez → Edat)
“Veya, Ya da, Yahut, Veyahut” Bağlaçları
Aynı değerde olup da birinin tercih edilmesi gereken iki seçenek arasında kullanılırlar.
» Bisiklet veya motosiklet alacağım.
» Sen olmasan yahut (veyahut) seni görmesem dayanamam.
“Ama, Fakat, Lâkin, Yalnız, Ancak, Oysa, Oysaki, Hâlbuki, Ne var ki” Bağlaçları
“Ama, fakat, lâkin” aynı anlama gelen bağlaçlardır. “yalnız, ancak, oysa, oysaki, halbuki, ne var ki” bağlaçları da bunlara yakın anlamlıdır.
Bu bağlaçlar genellikle aralarında zıtlık bulunan iki ayrı ifadeyi veya cümleyi birbirine bağlar.
» Onu seviyorum fakat o beni sevmiyor.
» Çok çalışıyor yalnız başaramıyor.
» Saatlerce bekledim, ancak sizi göremedim.
» Beş yüz kişiyi davet etmişler, ne var ki salon o kadar insanı almaz.
» Bana kızmış; oysa ben ona bir şey yapmadım.
» Ali gelmedi; oysaki onu da çağırmıştım.
» Hiç tepki vermedi, halbuki sevinmesini bekliyordum.
NOT “Ama” bağlacı cümleye “koşul(şart)” veya “pekiştirme” anlamı da katabilir.
» Bu kitabı sana alacağım ama okuyacaksın. (Koşul)
» Büyük ama çok büyük bir bahçesi vardı. (Pekiştirme)
“Çünkü, Zira” Bağlaçları
“Şundan dolayı, şu sebeple” anlamlarına gelir. Yapılan eylemin nedenini, sebebini bildirir.
» Otobüse yetişemedik, çünkü evden geç çıkmıştık.
» O gün okula gelemedim, zira çok hastaydım.
“De / Da” Bağlacı
Cümleye “eşitlik, gibilik, açıklama, neden-sonuç, abartma, pekiştirme, birliktelik, küçümseme, sitem, şaşma, uyarı, inatlaşma” gibi çok çeşitli anlamlar katar, bazen de “ama, fakat” anlamında kullanılabilir.
» Aldıkları araba da araba hani. (Abartma-pekiştirme)
» Sen sınavı kazanacaksın da ben göreceğim. (Küçümseme)
» Okula kadar geldin de bir selam vermedin. (Sitem)
» Ailesiyle kavga etti de evi terk etti. (Sebep-sonuç)
» Yemem de yemem diye tutturdu. (Direnme-inat)
» Dışarı çık da göreyim. (Tehdit-uyarı)
» Biraz müsaade etsen de işime baksam. (Rica, istek)
» Böyle davranmanız hiç de iyi olmadı. (Pekiştirme)
» Bize gelmiş de fazla kalmamış. (ama bağlacı yerine)
UYARI “Da, de” bağlacı ile bulunma durum eki olan “-da, -de, -ta, -te” ekini karıştırmamak gerekir. Cümleden “de”yi çıkarıp okuduğumuzda cümlenin anlamı bozulmuyor sadece biraz daralıyorsa bu “de” bağlaçtır ve ayrı yazılır. Eğer cümlenin anlamı bozuluyorsa, bu “de” ektir ve kelimeye bitişik yazılır.
(Bakkalda sebze satılıyormuş)
» Kitaplarım okulda kalmış. (Hâl eki)
(“Kitaplarım okul kalmış.” dersek cümle bozulmuş olur.)
“Ki” Bağlacı
En çok kullanılan bağlaçlardan biridir. Cümleye “neden – sonuç, açıklama, şart, şaşma, o anda, pekiştirme” gibi çok çeşitli anlam ilgileri katar.
» İnsan çalışmalı ki sınavı kazansın.(şart)
» Bir baktım ki ortalıkta kimse kalmamış. (şaşma)
» Evden çıkacaktı ki telefon çaldı. (o anda)
» Arabayı o çizmiş olabilir mi ki?(Kuşku)
» Sana iş buldum ki kimseye muhtaç olmayasın. (amaç-sonuç)
» Geç saatlere kadar çalışmış olmalı ki sabah uyanamamış. (tahmin)
UYARI “Ki” bağlacı, sıfat türeten “–ki” eki ile, ilgi zamiri olan “–ki” ile karıştırılmamalıdır. Bağlaç olan ki kendinden önceki ve sonraki kelimelerden her zaman ayrı yazılır. Diğerleri ektir ve kelimeye bitişik yazılır.
Bağlaç olan “ki”yi diğerleriyle karıştırmamak için pratik bir yöntem olarak, “ki”den sonra “-ler” ekini getiririz, bu ek uygun düşmezse oradaki “ki”nin bağlaç olduğunu anlarız.
Ayrıca yine pratik bir yöntem olarak, “ki”yi cümleden çıkartırız, cümlenin yapısında ciddi bir bozulma olmazsa bu “ki”nin bağlaç olduğunu anlarız.
» Şimdi anlıyorum ki o yaptıklarım bir hataydı. (Şimdi anlıyorum o yaptıklarım bir hataydı)
Görüldüğü gibi bağlaç olan “–ki” cümleden çıkartıldığında cümlenin anlamında bir daralma olsa da yapısında ciddi bir bozukluk olmuyor, ayrıca bunlardan sonra “–ler” eki getirildiğinde uygun düşmüyor. Öyleyse bu “-ki” bir bağlaçtır ve daima ayrı yazılır.
NOT “Ki” bağlacı bazı bağlaçlarda kalıplaşmıştır ve bitişik yazılır. Bu bağlaçların baş harflerini SİMBOHÇaM şeklinde kodlayabiliriz:
Sanki – İllaki – Mademki – Belki – Oysaki – Halbuki – Çünkü –a– Meğerki
“Meğer” Bağlacı
Cümlelerin başına veya sonuna gelerek cümleleri birbirine bağlar. “Şaşkınlık” veya “beklenmeyen ama sonradan alışılan” durumları ifade ederken kullanılabilirler.
» Hayatta paylaşmaya değer bildiğin bir sır varsa eğer,
Haykırıp dağlara taşlara anlatmalıymış meğer.
“Madem / Mademki” Bağlacı
Cümlelerin başına, ortasın veya sonuna gelerek cümleleri birbirine bağlar.
“Demek / Demek ki” Bağlacı
“Çıkarım yapma” veya “kesinlik bildiren” durumları ifade ederken kullanılır.
» Yalan söyleyerek bir yerlere gelemeyeceğini sonunda sen de anladın demek.
“Üstelik” Bağlacı
Cümleleri pekiştirme yoluyla birbirine bağlar.
“Hatta” Bağlacı
Üstelik bağlacı gibi iki cümleyi bağlarken anlamı güçlendirir, pekiştirir. Anlamı daha güçlendirmek için genellikle “bile” veya “de” bağlacıyla birlikte kullanılır.
» Sensiz bir dakika, hatta saniyeler bile zor gelir bana.
“Yani” Bağlacı
Anlatılanları açıklarken, özetlerken ve bir yargıya bağlarken “kısaca” anlamında kullanılır.
“Hem … Hem … / Hem … Hem de …” Bağlacı
Cümleleri veya eş görevli sözcükleri “birliktelik”, “eşitlik” veya “karşıtlık” anlamlarıyla birbirine bağlar.
Bu cümlede “hem … hem de …” bağlacı eşitlik anlamı katmıştır ve eş görevli sözcükleri (nesneleri) birbirine bağlamıştır.
»Anlattığı hikâyeyle hem ağlattı hem güldürdü.
Bu cümlede “hem … hem …” bağlacı karşıtlık anlamı katmıştır ve cümleleri birbirine bağlamıştır.
“Ne … Ne … / Ne … Ne de …” Bağlacı
Cümleleri veya eş görevli sözcükleri “olumsuzluk” ve “hiçbiri, yokluk” anlamlarıyla birbirine bağlar.
Bu cümlede “ne … ne de …” bağlacı hiçbiri anlamı katmıştır ve eş görevli sözcükleri (nesneleri) birbirine bağlamıştır.
» Bu maaşla ömrüm boyunca ne ev alabilirim ne araba.
Bu cümlenin yüklemi olumlu olmasına rağmen (alabilirim) “ne … ne …” bağlacı cümleye olumsuzluk anlamı katmıştır ev de araba da alınamayacağı ifade edilmiştir.
“Kâh … Kâh … (Gâh … Gâh …)” Bağlacı
Cümleleri veya eş görevli sözcükleri “kimi kez, kimi zaman” anlamlarıyla birbirine bağlar.
“İster … İster …” Bağlacı
Cümleleri veya eş görevli sözcükleri “eşitlik” anlamıyla birbirine bağlar, “seçenek” bildirir.
Bu cümlede “ister … ister …” bağlacı seçenek anlamı katmıştır ve eş görevli sözcükleri (zarf tamlayıcısı) birbirine bağlamıştır.
» İster güldürsün ister ağlatsın, bir farkı yok benim için.
Bu cümlede “ister … ister …” bağlacı eşitlik anlamı katmıştır ve cümleleri birbirine bağlamıştır.
⇒ İsim Konu Anlatımı
⇒ Zamir Konu Anlatımı
⇒ Sıfat Konu Anlatımı
⇒ Zarf Konu Anlatımı
⇒ Edat Konu Anlatımı
⇒ Bağlaç Konu Anlatımı
⇒ Ünlem Konu Anlatımı
⇒ Fiil Konu Anlatımı
⇒ Fiilimsi Konu Anlatımı
